Formacja duszpasterska stanowi integralną część całego procesu przygotowania do kapłaństwa. Alumni odpowiednio do etapu formacji na jakim się znajdują, podejmują duszpasterską troskę rozumianą głównie jako pomoc kapłanom w ich pracy pastoralnej. Ogólnie duszpasterskie zaangażowanie alumnów można podzielić na praktyki wakacyjne oraz działalność w czasie trwania roku akademickiego.
Każdy kleryk podejmuje wakacyjną praktykę duszpasterską w wymiarze kilku tygodni. Pole działania jest bardzo szerokie. Alumni czynnie uczestniczą w pieszej pielgrzymce na Jasną Górę, pomagając księżom przewodnikom poszczególnych grup. Duża liczba kleryków bierze udział w rekolekcjach oazowych, turnusach organizowanych przez Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży czy Ruch Apostolstwa Młodzieży. Kleryków nie brakuje też na rekolekcjach prowadzonych dla Liturgicznej Służby Ołtarza czy koloniach organizowanych przez „Caritas”. Oprócz praktyki w ramach diecezji i parafii pochodzenia klerycy są podczas wakacji zobowiązani do tygodniowego dyżuru w seminarium.
Wakacje to także czas pomocy duszpasterskiej księdzu proboszczowi i księżom wikariuszom w parafiach rodzinnych. Szczególnie dotyczy to alumnów ze starszych roczników, którzy zobowiązani są do praktyki homiletycznej, katechetycznej oraz liturgicznej. Diakoni podejmują praktykę pastoralną w parafiach diecezji przez cały okres ostatniego roku studiów.
Oprócz zdobywania wiadomości teoretycznych, alumni także w ciągu roku akademickiego mają szansę działalności na polu duszpasterskim. Największa liczba alumnów jest zaangażowana w duszpasterstwo charytatywne. Swoją troską obejmują szereg placówek na terenie miasta Rzeszowa. W miarę możliwości klerycy pomagają w rozdawaniu komuni św. w jednym z rzeszowskich szpitali. Swoją troską otaczają również ludzi chorych z oddziału paliatywnego, a także niewidomych i głuchoniemych. Alumni odwiedzają nadto pensjonariuszy domów opieki społecznej. Niedziela jest szczególnym dniem, kiedy klerycy mogą przyczynić się do głębszego przeżycia Mszy św. przez więźniów z zakładu karnego w Załężu. Swoją troską obejmują oni także dzieci z domu dziecka, jak też dzieci i młodzież, które gromadzą się w świetlicy Fundacji Jana Pawła II „Wzrastanie”.
Formacja duszpasterska urzeczywistnia się również na płaszczyźnie troski o nowe powołania kapłańskie. Szczególną formę przyjmuje ona podczas Niedzieli Dobrego Pasterza. Wtedy to księża przełożeni wraz z alumnami ze starszych roczników wyjeżdżają do różnych parafii w diecezji, aby dzięki osobistemu świadectwu ukazywać – szczególnie ludziom młodym – piękno życia poświęconego służbie Bogu.
Alumni angażują się również w działalność szeregu grup, działających w Seminarium: trzeźwościowej, powołaniowej, misyjnej, Rycerstwa Niepokalanej, Straży Honorowej NSPJ, Focolare, Apostolskiego Dzieła Pomocy Duszom Czyśćcowym.
Klerycy Wyższego Seminarium Duchownego w Rzeszowie uczestniczą w ważnych uroczystościach diecezjalnych, w większości przypadków odbywających się w rzeszowskiej katedrze. Alumni biorą aktywny udział w sympozjach naukowych. Szczególną formą działalności Seminarium w życiu Kościoła są audycje radiowe prowadzone przez kleryków na antenie Katolickiego Radia VIA (zob. tutaj).
Praktyka diakońska
Czas najintensywniejszej praktyki pastoralnej to okres diakonatu. W okresie tym można wyszczególnić kilka etapów: (1) od święceń diakonatu do końca drugiego semestru V roku studiów – diakoni kontynuują studia przebywając w budynku seminarium; (2) praktyki wakacyjne; (3) od końca sierpnia do początku maja diakoni przebywają w wyznaczonych parafiach (w pierwszym semestrze od poniedziałku do piątku zamieszkują w budynku seminarium uczestnicząc w wykładach pierwszego semestru VI roku studiów).
Na zakończenie II semestru VI roku diakoni uczestniczą w kursach pastoralnych prowadzonych przez duszpasterzy diecezjalnych. Spotkania takie mają na celu zapoznanie się ze specyfiką różnych duszpasterstw, metodami ich prowadzenia oraz celem.
Bardzo istotnym okresem jest praktyka w parafii. Diakon, mimo iż nie jest jeszcze prezbiterem, podejmuje obowiązki duszpasterza, wykonując dozwolone posługi. Konieczność odbycia praktyki diakońskiej w parafii określona jest przez Kodeks Prawa Kanonicznego: „Po ukończeniu okresu studiów, diakon powinien przez odpowiedni czas, określony przez biskupa lub wyższego przełożonego, pracować w duszpasterstwie, wykonując święcenie diakońskie, zanim zostanie dopuszczony do prezbiteratu” (kan. 1032 par. 2).
Diakona w parafii obowiązuje kilka rodzajów praktyk. Są to:
- praktyka liturgiczna (posługa przy ołtarzu, udzielanie komunii św., odprawianie nabożeństw eucharystycznych, Gorzkich Żali i innych nabożeństw według miejscowych zwyczajów, roznoszenie komunii św. chorym, asystowanie przy udzielaniu sakramentów świętych, udzielanie sakramentów, odprawianie pogrzebów).
- praktyka homiletyczna (głoszenie kazań pasyjnych lub homilii w czasie niedzielnych Mszy św.),
- praktyka katechetyczna (katechizowanie dzieci i młodzieży w wymiarze 10-12 godzin tygodniowo),
- praktyka w kancelarii parafialnej,
- wykonywanie prac zleconych przez proboszcza w zależności od potrzeb,
- inne praktyki – spotkania z ministrantami, scholą, grupami młodzieżowymi (oaza, KSM, RAM) oraz grupami dorosłych (koło różańcowe, koło misyjne, grupa synodalna itp.).
Wszelkie praktyki odbywane przez diakonów koordynowane są przez odpowiedzialnego przełożonego. Celem praktyk jest bezpośrednie przygotowanie do podjęcia pracy duszpasterskiej po przyjęciu święceń kapłańskich.